Geplaatst op
Om het heel eenvoudig te zeggen, intellectueel eigendomsrecht geeft jou het recht om te beslissen over de creaties die je gemaakt hebt. Denk daarbij aan producten van de geest, zoals muziek, foto’s en teksten. Ook merken en patenten vallen hieronder. Waarom is er eigenlijk zo’n recht in de wereld geroepen? In deze blog nemen we dat en meer met je door.
Geschiedenis intellectueel eigendomsrecht
De ontwikkeling van het intellectueel eigendomsrecht beslaat nu 450 jaar. Wat eerst begon als een privilege gegeven door een vorst, bijvoorbeeld aan een uitgeverij om een boek te mogen publiceren, ontwikkelde door tot een eigendomsrecht dat iemand kon bezitten. Het is een interessant feit, dat het ontstaan van dit recht eigenlijk een reactie was op de uitvinding van de boekdrukkunst (in Europa) en het grootschalige inzetten van de drukpers. Het was relatief gemakkelijk geworden om zienswijzen en ideeën op schrift te stellen en massaal te verspreiden, zodat er een machtsblok van kennis kon ontstaan waar de gevestigde autoriteiten een concurrerende macht in zagen.
Met de tijd verschenen er steeds meer werken in de volkstong, waardoor de dominantie van het Latijn, eeuwenlang de voertaal in het wetenschappelijk en religieuze discours, langzaam verdrongen werd. Dit laatste is een typisch voorbeeld van de macht van taal, ideeën en de distributie van kennis. Overheden zagen zich hierdoor genoodzaakt om de productie en distributie van deze publicaties en ideeën aan banden te leggen, omdat ze een ondergraving van de machts- en kennismonopolie van de toenmalige mogendheden inhield, namelijk de heren en de kerk.
Om een duidelijk beeld te krijgen van de omvang van deze techno-sociale beweging en de ondergraving die er door ontstond, hoeven we alleen maar te denken aan de invloed die de ideeën van Maarten Luther via de drukpers hadden in de religieuze dimensie van de 16e eeuw. Tussen 1518 en 1520 werden zijn invloedrijke religieuze traktaten gedrukt en verspreid, waarbij het ging om een oplage van maar liefst 300.000 stuks. Ze zijn voor de ontwikkeling van het Protestantisme in Europa bijzonder belangrijk geweest.
Privilege wordt een recht
Vanaf de Franse Revolutie (1789–1799), veranderde het privilege in een recht. Met de komst van het intellectueel eigendomsrecht (wat zo’n beetje heilig werd verklaard tijdens deze revolutie) werd het ook steeds belangrijker wie er wat gezegd had, want publicaties waren toen ook al een handelswaar. Kortgezegd, het was vanaf die tijd wettelijk niet toegestaan om het werk van iemand anders te nemen en dit te presenteren als je eigen werk. Verder houdt het eigendomsrecht in (dit wordt beschreven in de zogenaamde naburige rechten) dat de rechthebbende mag bepalen wat er met de werken gebeurt. In de moderne context van onze tijd gaat het dan om: vertoning, vermenigvuldig, uitzending en streamen van een werk. De rechthebbende mag, wanneer hij hiermee akkoord gaat, hiervoor tevens een vergoeding vragen. Wanneer degene die het werk gemaakt heeft, het idee heeft dat het verminkt is geworden door derden, dan mag hij daar tegen in protest gaan. Bijvoorbeeld als een film op een andere manier gemonteerd is dan het origineel en hiermee de strekking van het werk verloren gaat. We noemen deze rechten ook wel de morele rechten van de uitvoerend kunstenaar.
Regels duur van het recht
Er bestaan verschillende regels voor de duur van het intellectueel eigendomsrecht, deze hangen af van de aard van het werk. Voor een film geldt bijvoorbeeld een periode van 70 jaar, die ingaat op 1 januari van het jaar na het overlijden van de laatst levende maker van het werk. Als deze film regelmatig openbaar gemaakt wordt, dat wil zeggen beschikbaar is voor het publiek via uitzending of opvoering, dan gaat deze periode keer op keer weer vanaf het 0 punt lopen. Wordt dit werk pas na 70 jaar openbaar gemaakt, dan is het recht al verlopen. Enkel uitzonderingen op deze naburige rechten zijn:
- Kopiëren voor studie
- Citeren in een polemiek, beoordeling of wetenschappelijke publicatie
- Het gebruik van delen van een werk in een studieboek
De uitzonderingen zijn er om de artistieke, culturele ontwikkelingen, de werken van de geest, niet dwars te zitten.
Merkrecht
Wat voor publicaties geldt, is ook van kracht voor een merk. Wanneer je zeker wilt zijn dat je merk niet gekaapt kan worden door concurrenten, dan is een merknaam registeren noodzakelijk. Net zoals de auteur van een publicatie officieel geregisteerd moet staan om door het recht beschermd te worden. Het merkrecht is later toegevoegd aan het pantheon van het intellectueel eigendomsrecht en is in onze gedigitaliseerde tijd zeker geen overbodige luxe. Met zo’n registratie is het mogelijk om voor de Benelux, Europa of de wereld je merk vast te leggen, zodat jij als enige het mag voeren.